Ο Κύριος με τα κίτρινα

ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΥΡΟΥΣ

Κάποτε νομίζαμε ότι η σοβαρότητα συμβαδίζει με την εγκυρότητα στα μέσα ενημέρωσης. Υπάρχει, όμως, όπως φαίνεται, και ο "έγκυρος" κιτρινισμός. Κι αυτός είναι πολύ χειρότερος από το αδελφάκι του, τον γνήσιο, λαϊκό κιτρινισμό.

Τα ψέματα της εγκυρότητας
Εχουμε συνηθίσει να ακολουθούμε τη διάκριση των μέσων ενημέρωσης σε "έγκυρα" ή "σοβαρά" από τη μια μεριά και "κίτρινα" ή απλώς "λαϊκά" από την άλλη. Με βάση αυτή τη διάκριση, θεωρείται ότι οι ειδήσεις που προέρχονται από τα πρώτα είναι διασταυρωμένες και ορθές, ενώ τα ρεπορτάζ των μέσων της δεύτερης κατηγορίας είναι αναξιόπιστα, ακόμα και φτιαχτά. Μια προσεκτικότερη ματιά στα χαρακτηριστικά των δύο κατηγοριών οδηγεί σε διαφορετικό συμπέρασμα. Ο διαχωρισμός δεν προφυλάσσει τους αναγνώστες και τους τηλεθεατές από το ψέμα, την υπερβολή, την αστήρικτη προπαγάνδα. Συμβαίνει το αντίθετο. Οταν μια είδηση προέρχεται από "λαϊκό" φύλλο, όλοι είναι προετοιμασμένοι να την υποδεχθούν με κάποια επιφύλαξη. Η ίδια είδηση σε ένα πρωτοσέλιδο "έγκυρης" εφημερίδας έχει την ισχύ της απόλυτης αλήθειας.

Αν περιοριστούμε στην εικόνα των μέσων ενημέρωσης στις ΗΠΑ, εκεί δηλαδή που πρωτοεμφανίστηκε ο όρος "κίτρινη δημοσιογραφία", διαπιστώνουμε ότι ακόμα και τα φύλλα ή τα κανάλια με το μεγαλύτερο κύρος είναι γεμάτα ανακρίβειες, υπαγορευμένες ειδήσεις, έως και ωμά ψέματα. Αυτό το αμφιλεγόμενο περιεχόμενο δεν υπονομεύει την εικόνα του κύρους, διότι κατά κανόνα μένει άγνωστο.
Ο πρώτος λόγος είναι ότι τα ίδια κατευθυνόμενα ρεπορτάζ δημοσιεύονται σε όλα τα σοβαρά μέσα. Τα "ανταγωνιστικά" δηλαδή μέσα δεν έχουν κατά κανόνα συμφέρον να αποκαλύψουν τον "κιτρινισμό" του αντιπάλου τους, εφόσον φιλοξενούν ανάλογο θέμα και τα ίδια. Ας πάρουμε ένα πρόσφατο παράδειγμα. Στα μέσα του περασμένου Νοέμβρη δεν υπήρχε ούτε ένα σχόλιο στην "Ουάσιγκτον Ποστ", τους "Νιου Γιορκ Τάιμς", την "Γουόλ Στριτ Τζέρναλ" ή το NBC, το CBS και το ABC που να αμφισβητεί την υποχρέωση των ΗΠΑ να επιτεθούν στο Ιράκ. Προβλήθηκαν τρεις μόνο "εναλλακτικές" προτάσεις: ο βομβαρδισμός του Ιράκ, η δολοφονία του Σαντάμ και η αποστολή στρατευμάτων. Δεν υπήρξε ούτε γραμμή για τις διαμαρτυρίες των ειρηνιστών στις ΗΠΑ, δεν ακούστηκε τίποτα για τους εξόριστους Ιρακινούς που ζητούσαν να μη γίνει πόλεμος, δεν δόθηκε βήμα στους διανοούμενους που υποστήριζαν την ειρηνική λύση. Την ίδια μέρα (24.11.97) διάλεξαν τα δυο μεγάλα εβδομαδιαία περιοδικά ("Τάιμ" και "Νιούσγουικ") να κάνουν στόχο τον Σαντάμ στα εξώφυλλά τους. Και στα κύρια ρεπορτάζ τους ασχολούνταν με την προοπτική δολοφονίας του Σαντάμ. "Μήπως πρέπει απλώς να τον σκοτώσουμε;" αναρωτιέται ο Τζ. Μακάλιστερ στο "Τάιμ". Το "Νιούσγουικ" απαντά αρνητικά, μόνο και μόνο όμως για τεχνικούς λόγους: "Είναι δύσκολη υπόθεση ο βομβαρδισμός των σπιτιών του Σαντάμ. Εχει 49 κατοικίες, οι 30 χτίστηκαν μετά τον πόλεμο." Αντίστοιχα σχόλια ανακαλύπτουμε σε ολόκληρο το σοβαρό Τύπο των ημερών. "Ο Σαντάμ Χουσεϊν είναι ο λόγος που ο θεός έφτιαξε τους πυραύλους Κρουζ", γράφει ο Τόμας Φρίντμαν στους "Νιου Γιορκ Τάιμς". Και ο Ρίτσαρντ Κοέν στην "Ουάσιγκτον Ποστ" ταυτίζει τον Σαντάμ με το "απόλυτο κακό". Ενορχηστρωτής όλης αυτής της απροκάλυπτης προπαγάνδας, ένας "δικός μας", ο Τζορτζ Στεφανόπουλος, ο οποίος, ως σύμβουλος ειδήσεων του δικτύου ABC, δεν μασάει τα λόγια του: "Η δολοφονία του Σαντάμ είναι η πιο ηθική λύση".
Αλλά ακόμα και όταν κάποιο -μικρότερης εμβέλειας- μέσο τολμά να κάνει κάποια δυσάρεστη για τους κρατούντες αποκάλυψη, πέφτουν όλα τα άλλα πάνω του να το πνίξουν. Η "Σαν Χοσέ Μέρκιουρι Νιους", τον Αύγουστο του 1996, με μια σειρά άρθρων αποκάλυψε ότι η υποστήριξη που παρείχε η CIA στους Κόντρας της Νικαράγουας συνδέεται με τη μαζική εισαγωγή κοκαϊνης στις φτωχογειτονιές των μαύρων στο Λος Αντζελες. Οι τρεις μεγαλύτερες εφημερίδες της χώρας ("Ουάσιγκτον Ποστ", "Νιου Γιορκ Τάιμς" και "Λος Αντζελες Τάιμς") κάλυψαν με τη σιωπή τους την αποκάλυψη επί ένα μήνα. Και ξαφνικά τον Οκτώβριο επιτέθηκαν συντονισμένα στην "Μέρκιουρι Νιους" καταγγέλλοντας τις πηγές και τις διαπιστώσεις της. Από τη δική τους πλευρά οι "σοβαρές" εφημερίδες στηρίχθηκαν αποκλειστικά στη διάψευση της ίδιας της CIA. Ολα τα επιχειρήματά τους έφεραν τη σφραγίδα "κρατικών πηγών που είναι σε θέση να γνωρίζουν τη δραστηριότητα των υπηρεσιών ασφαλείας". Η στάση αυτή των τριών μεγάλων εφημερίδων ερμηνεύεται από το βεβαρυμένο τους παρελθόν. Στα τέλη της δεκαετίας του '80 οι "Νιου Γιορκ Τάιμς" και η "Ουάσιγκτον Ποστ" είχαν υποστηρίξει τη στρατιωτική βοήθεια στους Κόντρας, και το Φεβρουάριο του 1988 είχαν πιέσει το Κονγκρέσο να εγκρίνει την πολιτική του Ιράνγκεϊτ.
Αυτή η αναξιόπιστη δημοσιογραφία των "εγκύρων" φύλλων δεν περιορίζεται στα "εθνικά" θέματα των ΗΠΑ. Ακόμα και τα πρωτοσέλιδά τους φιλοξενούν με μεγάλη ευκολία ψέματα, ανακρίβειες, παραπληροφόρηση. Μικρό παράδειγμα από κάποιες "λεπτομέρειες" που κατέγραψαν οι αναλυτές Στιβ Ρένταλ και Τζιμ Νορέκας στα κύρια άρθρα της έγκυρης "Γουόλ Στριτ Τζέρναλ":
* Τον Οκτώβριο του 1991 η εφημερίδα, με αφορμή μια υπόθεση σεξουαλικής παρενόχλησης αποφάνθηκε ότι η μαρτυρία της ενάγουσας δεν είναι ισχυρή και ότι "οι ανιχνευτές ψεύδους είναι αναξιόπιστοι". Λίγους μήνες αργότερα, όταν χρειάστηκε να υποστηρίξει τη μαρτυρία του πρώην υπουργού Αμυνας, ο οποίος είχε κατηγορηθεί για το Ιράν-γκεϊτ, η "Τζέρναλ" έγραφε τα ακριβώς αντίθετα: "Ο κ. Γουάινμπεργκερ είναι αθώος, εφόσον πέρασε επιτυχώς από ανιχνευτή ψεύδους."
* Οταν η BBCI πήρε τον έλεγχο της First American Bank, η εφημερίδα αποφάνθηκε ότι "ένα μάτσο Αραβες απατεώνες απέκτησαν τον έλεγχο της μεγαλύτερης τράπεζας στην Ουάσιγκτον" (28.10.94). Πέρα από τη σαφή ρατσιστική χροιά του κειμένου, ο ιδρυτής και ο διοικητής της BCCI δεν ήταν Αραβες αλλά Πακιστανοί. Οι αποδέκτες των δανείων της ήταν Ινδοί, και ο κύριος χαμένος από το σκάνδαλο ήταν ο κυβερνήτης του Ντουμπάι, μιας αραβικής δηλαδή χώρας.
* Ο αρχισυντάκτης της εφημερίδας Τζορτζ Μελόαν δικαιολόγησε τη δυσφήμηση του δημοσιογράφου των "Νιου Γιορκ Τάιμς" Ρέιμοντ Μπόνερ, λέγοντας ότι "είναι μαρξιστής" και ότι "κάλυψε τη σφαγή των αμάχων στο Ελ Σαλβαδόρ, χωρίς να αποκαλύψει στους αναγνώστες του ότι περιείλθε τη χώρα συνοδεύοντας τους αντάρτες". Στην πραγματικότητα ο Μπόνερ το ξεκαθάριζε σε κάθε του άρθρο. Αλλωστε η πρώτη συνέχεια του ρεπορτάζ του επιγραφόταν "Με τους αντάρτες του Σαλβαδόρ στην πρώτη γραμμή".
* Στα κύρια έρθρα της η "Τζέρναλ" αναφερόταν στον ηγέτη του αντάρτικου στην Αγκόλα Τζόνας Σαβίμπι ως "βετεράνο του αγώνα κατά της Πορτογαλίας" (8.11.79 και 30.6.89). Ηδη από το 1978 είχε αποκαλυφθεί ότι ο Σαβίμπι υπήρξε μισθοδοτούμενος πράκτορας του πορτογαλικού στρατού.
* Η εφημερίδα ενθάρρυνε τη Γαλλία να ασκήσει βία εναντίον της Greenpeace που αντιδρούσε στις πυρηνικές δοκιμές στον Ειρηνικό. "Οταν αντιμετωπίζεις φανατικούς με παράλογες απαιτήσεις δεν έχεις άλλη επιλογή από τη βία". (12.7.95)
* Σε ένα κύριο άρθρο περί εγκληματικότητας (11.2.94) η "Τζέρναλ" υποστήριζε ότι "έχει γίνει ρουτίνα για τους εγκληματίες να δολοφονούν τα θύματά τους κατά τη ληστεία για να εξαφανίζουν τα ίχνη τους". Σύμφωνα με τις στατιστικές του FBI το 99.7 των ληστειών δεν καταλήγουν σε φόνο.

Είναι αυτονόητο ότι η έγκυρη αυτή παραπληροφόρηση που συντάσσεται στις ΗΠΑ επηρεάζει -μέσω των μεγάλων πρακτορείων ειδήσεων και των συνεργασιών με τα ΜΜΕ όλου του κόσμου- την εικόνα της πραγματικότητας σ' ολόκληρο τον πλανήτη. Γι' αυτό το λόγο έχει ιδιαίτερη αξία η δημιουργία και η εξάπλωση στην ίδια την Αμερική δικτύων και ομάδων δημοσιογράφων που έχουν μοναδικό σκοπό την αποκατάσταση της αλήθειας και την ανατροπή του "έγκυρου" κιτρινισμού. Με πυρήνα μια ομάδα διανοουμένων γύρω από τον Νόαμ Τσόμσκι έχουν συγκροτηθεί αρκετές ομάδες και εκδίδονται έντυπα όπως το "Extra" (περιοδικό της οργάνωσης Fairness and Accuracy in Reporting) ή το "Lies of Our Times" (το οποίο δυστυχώς ανέστειλε την έκδοσή του). Μια καθημερινή παρακολούθηση των κιτρινισμών των σοβαρών ΜΜΕ μπορεί κανείς να έχει μέσω της σελίδας του "Προγκρέσιφ" στο Ιντερνετ (http://www.progressive.org/worst.htm) και ειδικά στη στήλη "τα χειρότερα άρθρα της εβδομάδας".

Ο Τύπος με την κίτρινη φουστανέλα
Δεν χρειάζεται να ανασύρουμε από το αρχείο μας τις κλασικές κιτρινιές των εντύπων του γνωστού συγκροτήματος (το μαγικό νερό του Καματερού, την εξόντωση του γιατρού Τσιρώνη, ή τα περί του "Γιού του αγωγιάτη"), για να υποψιαστούμε ότι και στη χώρα μας ο σοβαρός Τύπος δεν είναι καθόλου αθώος. Αρκεί μια πρόχειρη ματιά στη συγκομιδή των τελευταίων χρόνων, για να διαπιστωθεί ότι τα μυθεύματα -κατά κανόνα απότοκα της ιδεολογικοπολιτικής εμπάθειας των συντακτών τους- δεν βρίσκονται μόνο στις σελίδες του λαϊκισμού.
Την περίοδο του εθνικιστικού παροξυσμού η τερατολογία ήταν περίπου καθεστώς στα ελληνικά ΜΜΕ. Παράδειγμα κιτρινισμού αποτέλεσε και η καταμέτρηση της ελληνικής μειονότητας στα εδάφη της π.Γ.Δ. Μακεδονίας. "Στην περιοχή των Σκοπίων διαβιούν 250.000 ακραιφνείς Ελληνες", έγραφε η "Καθημερινή" (1.1.1992) βασιζόμενη σε κάποιες μυστικές αλβανικές πηγές της! Το μέγεθος του εκεί "ελληνισμού" αυξομειωνόταν για πολύ καιρό κατά πώς συνέφερε τα "εθνικά μας δίκαια". Οι έγκυροι αναλυτές που ήθελαν να "στείλουμε μερικές μεραρχίες στα Σκόπια" (και δεν εννοούμε μόνο την παρέα του κ. Παπαθεμελή), μέτραγαν σε εκατοντάδες χιλιάδες την ελληνική κοινότητα. Οι άλλοι που ήθελαν να μοιράσουν ή να αφήσουν ολόκληρο το "κρατίδιο" στα χέρια της Σερβίας, μας διαβεβαίωναν ότι ούτε ένας γνήσιος Ελληνας δεν υπάρχει εκεί. "Οι εθνότητες που συνθέτουν το πληθυσμιακό μωσαϊκό των Σκοπίων ουδέν κοινό έχουν με τον Ελληνισμό", διαπίστωνε ο τεχνικός των συρράξεων και σταθερός αναλυτής των "Νέων", Μιχάλης Δούντας (7.1.1992).
Ο προηγούμενος τραγέλαφος με τους "υπό απελευθέρωση αδελφούς μας", ωχριά μπροστά σε άλλα "έγκυρα" και πολύ περισσότερο προβεβλημένα δημοσιεύματα της εποχής: "Θέλουν τη Θεσσαλονίκη", (οι Σκοπιανοί, προφανώς!) αποκαλύπτει σε ανάλυση-σεντόνι το "Βήμα" (15.9.1991). Ομως, όσο κι αν προασπαθήσετε, άκρη δεν θα βγάλετε. "Τα μυστικά σχέδια, οι συμμαχίες και οι κινήσεις των Σκοπιανών", τελικά "τεκμαίρονται" από τις δηλώσεις, στη Θεσσαλονίκη, του προέδρου της βουλής "των εχθρών" Στόγιαν Αντοφ. Ο άνθρωπος απλώς επιδίωκε να συμφωνήσει με τις ελληνικές αρχές για την εμπορική χρήση του λιμανιού της Θεσσαλονίκης! Η εθνική σκοπιμότητα υποχρέωσε και αργότερα τη ναυαρχίδα του συγκροτήματος Λαμπράκη να κιτρινίζει. "Εξοπλίζονται μυστικά τα Σκόπια. Επιθετική στρατιωτική μηχανή ετοιμάζει η κυβέρνηση Γκλιγκόροφ", μας σέρβιρε επίσης το "Βήμα" στις 7.11.1993. Διαβάζοντας, πάλι δεν βγαίνει η είδηση. Εκτός αν πιστέψουμε ότι οι 30.000 άνδρες που πάλευε να οργανώσει σε στρατό το νεοϊδρυθέν κράτος, αποτελούσαν "εθνική απειλή".
Για τον "Οικονομικό Ταχυδρόμο", η κατεξοχήν ειδησεογραφική επιτυχία της τελευταίας 10ετίας ήταν μια ακόμα "εθνική αποκάλυψη". Την 1η Ιουλίου 1993, ο Σαράντος Καργάκος ξεσκέπαζε τη συνωμοσία της Αναστασίας Καρακασίδου. Δηλαδή, τη διατριβή της θεσσαλονικιάς ερευνήτριας στο πανεπιστήμιο του Πρίνστον "με θέμα τους δίγλωσσους πληθυσμούς της περιοχής". Καθώς ο ίδιος δεν είχε διαβάσει την επίμαχη μελέτη, η εκτίμησή του για το περιεχόμενό της - αλλά και για το ποιόν της συγγραφέως, που κατηγορείται ότι "παίρνει θέση στο πλευρό του εχθρού, αμειβόμενη παχυλώς για τα ιστορικά φληναφλήματά της" κι ότι "προφανώς (sic) αναπαράγει τις θεωρίες του κομιτατζή Σαντάνσκη ή του Ντάμιαν Γκρούεφ"- προέκυψε από δευτερογενείς πηγές, τις πληροφορίες κάποιου ανώνυμου "παλιού μαθητή" του αρθρογράφου, και κυρίως, από το θέμα της: "Τίτλος του διδακτορικού είναι 'Fields of wheat, hills of shrub. Agrarian development and the dialectics of ethnicity and nationality in Nothern Greece, 1913-1990' (Χωράφια σιταριού, λόφοι με χαμόδενδρα. Αγροτική ανάπτυξη και οι διάλεκτοι της εθνότητας και της εθνικότητας στη Βόρειο Ελλάδα)". Οσοι από τους αναγνώστες του κ. Καργάκου γνώριζαν στοιχειωδώς αγγλικά, θα κατάλαβαν φυσικά ότι οι "διάλεκτοι" του τίτλου στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά η "διαλεκτική" κι ότι ο εθνικόφρων μεταφραστής απλώς έπεσε θύμα της ημιμάθειάς του. Ελάχιστοι όμως θα πληροφορήθηκαν ότι, τελικά, αντικείμενο του "ανθελληνικού" έργου δεν είναι οι σλαβόφωνοι πληθυσμοί της ελληνικής Μακεδονίας, αλλά ένα ελληνόφωνο χωριό λίγο έξω από τη Θεσσαλονίκη! Χάρη στην εκστρατεία που εξαπέλυσε τις επόμενες εβδομάδες το έγκυρο περιοδικό, σπεύδοντας να αξιοποιήσει την "επιτυχία" του, και την υιοθέτησή της στη συνέχεια από τους ταγούς του εγχώριου νεοφασισμού, το βιβλίο μπόρεσε να εκδοθεί (στο εξωτερικό) μόλις την περασμένη άνοιξη.
Στις 27.1.1995, ήταν η σειρά των "Νέων" να ξεσκεπάσουν το ρόλο του ανταποκριτή του Γαλλικού Πρακτορείου στην Αθήνα, Αλέν Ναβαρό. Τον κατηγόρησαν επειδή έγραψε για "δήθεν κλίμα αντισημιτισμού που επικρατεί στην Ελλάδα". Αν έκανε όμως τον κόπο ο "θιγόμενος" συντάκτης -που θέλει να πιστεύει ότι δεν υπάρχει ίχνος αντισημιτισμού στη χώρα μας- να βρεί τις πηγές του κ. Ναβαρό, θα μάθαινε ότι η έρευνα (στην οποία βασίστηκε ο "κακός ξένος") είχε πραγματοποιηθεί από το Ιδρυμα Λαμπράκη, με χρήματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η μελέτη είχε διενεργηθεί το 1993 με υπεύθυνο τον καθηγητή Κωνσταντίνο Τσουκαλά και είχε καταγράψει ότι στην Ελλάδα το 57% των πολιτών απεχθάνεται, λίγο ή πολύ, τους Εβραίους!
Μετά από αυτά τι να λέμε για τα πρωτοσέλιδα της "Καθημερινής" ότι "Τούρκοι αγοράζουν τη γή της Θράκης που εγκαταλείπουμε" (11.9.1994), για την περιπέτεια της πλαστής δήλωσης Κίσινγκερ (από το "Νέμεσις" ως την "Καθημερινή") ή για την αποκάλυψη του κ. Πρετεντέρη ("Bήμα" 16.2.1997) ότι ένας συνδικαλιστής καθηγητής έπαιρνε "ανελλιπώς" 15.000 για ιδιαίτερα μαθήματα -αλλά ο αρθρογράφος ακόμα να μπορέσει να διασταυρώσει την καταγγελία ενός ανώνυμου γονιού! Ψιλά γράμματα θα πείτε, όταν συχνά πυκνά ο ανώνυμος "Βηματοδότης" και η κουτσομπόλα "Σίβυλλα" έχουν μπάσει στα σοβαρά σαλόνια τη δημοσιογραφία του κομμωτηρίου.

3

Η φαντασία του απορρήτου

Είναι φορές που οι γκάφες των "σοβαρών" φύλλων βγάζουν πολύ γέλιο. Κυρίως γιατί η δημοσιογραφική αρλούμπα πλασάρεται με τη δέουσα οίηση, τόσο συνηθισμένη σε αυτή την κατηγορία εντύπων. Το παράδειγμα, αντλημένο από την πολυκύμαντη ιστορία της γαλλικής "Λε Μοντ", προκαλεί ακόμη ταραχή στους παλαιότερους συντάκτες του εγκυρότερου ημερήσιου φύλλου της Γαλλίας:
Στις αρχές Ιουλίου του 1972, οι αναγνώστες της "Λε Μοντ" βρέθηκαν μπροστά σε μια συγκλονιστική αποκλειστικότητα της εφημερίδας τους. Η είδηση αφορούσε το αστυνομικό δελτίο και ήταν από εκείνες που δεν μπορεί κανείς να προσπεράσει αδιάφορος: Ενα ζευγάρι άφησε ένα βράδυ τα δύο παιδιά του μόνα στο σπίτι για να πάει σε κοσμικό δείπνο που διοργάνωναν φίλοι στο αριστοκρατικό προάστιο Νεγί. Το δεκάχρονο αγόρι υποσχέθηκε να βάλει νωρίς για ύπνο την τετράχρονη αδελφούλα του και να μην ανοίξει σε κανέναν την πόρτα. "Στις δέκα χτύπησε το τηλέφωνο", συνέχιζε το δημοσίευμα. "Ηταν το αγοράκι, έντρομο αλλά ανακουφισμένο: 'Μπαμπά, ήρθε ένας κλέφτης και τον σκότωσα'. 'Ερχομαι αμέσως.' (...) Ο κλέφτης είναι πράγματι εκεί, ξαπλωμένος στο χαλί του σαλονιού, μέσα σε μια λίμνη αίματος. (...) Την ώρα που ο κλέφτης έψαχνε τα συρτάρια ενός επίπλου, το παιδί πήγε και πήρε από το γραφείο του μπαμπά του το όπλο, επέστρεψε νυχοπατώντας και, όπως στο παιχνίδι ή στην τηλεόραση, πυροβόλησε τον σκυμμένο άνδρα."
Ερχεται η αστυνομία και αποκαλύπτεται ότι ο νεκρός είναι ο νεαρός γιος των φίλων που διοργάνωναν το πάρτι. Οι δύο οικογένειες αποφασίζουν με τη συνενοχή των αρχών να αποκρύψουν την αλήθεια. Η υπόθεση χώνεται στο συρτάρι, οι γονείς του κλέφτη ανακοινώνουν ότι ο γιος τους αυτοκτόνησε, ενώ ο ανήλικος δολοφόνος και οι αδελφή του φεύγουν αμέσως για διακοπές. Κατακλείδα του δημοσιεύματος, το απαραίτητο ηθικό δίδαγμα: "Πέρασαν ήδη εβδομάδες από το συμβάν, αλλά δεν ασχολήθηκε καμία άλλη εφημερίδα με αυτό. Κι όμως, πρόκειται για ένα γεγονός κυνικό και ψυχρό, κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της εποχής μας."
Πανικόβλητες από την αποκάλυψη, οι αστυνομικές και ανακριτικές αρχές προσπαθούν μάταια να βρουν κάποιο στοιχείο που να τεκμηριώνει τη σοβαρή καταγγελία. Ο δαιμόνιος ρεπόρτερ αρνείται να τις βοηθήσει, επικαλούμενος το δημοσιογραφικό απόρρητο. Η λύση θα δοθεί τον Οκτώβριο του 1974, όταν η "Φρανς Σουάρ" αποφασίζει -με την απαραίτητη πάντως συναδελφική αβρότητα- να εξηγήσει ότι πριν από δύο χρόνια έκανε θραύση στις κοσμικές συντροφιές η ιστορία με ένα αγοράκι που έμεινε μόνο στο σπίτι κ.λπ. κ.λπ. Η ιστορία είχε πρωτοεμφανιστεί το 1893 και κατά καιρούς κυκλοφορούσε σαν ανέκδοτο στις παρέες.

4

Το "τοπ-τεν" της λογοκρισίας


Τη λογοκρισία που ασκούν συστηματικά τα υπεράνω πάσης υποψίας αμερικανικά μέσα ενημέρωσης παρακολουθεί εδώ και χρόνια μια ομάδα ειδικευμένων "κριτών" με έδρα το Πανεπιστήμιο της Σονόμα, μιας μικρής πόλης κοντά στο Σαν Φρανσίσκο (ομάδα "Project Censored"). Οι πανεπιστημιακοί, συγγραφείς και δημοσιογράφοι που αποτελούν την ομάδα εντοπίζουν από το 1976 τα σημαντικά ζητήματα που εξαφανίστηκαν "μυστηριωδώς" από πρωτοσέλιδα και δελτία ειδήσεων και ερμηνεύουν τους μηχανισμούς που σε κάθε περίπτωση επέβαλαν την απόκρυψη μιας συνταρακτικής είδησης. Συνέπεια της επιθυμίας τών κατά τα λοιπά "έγκυρων" μέσων να μη συγκρούονται με την πολιτική και οικονομική ελίτ της χώρας, η (αυτό)λογοκρισία αυτή συνιστά πλέον πάγια δημοσιογραφική πρακτική, καταδικάζοντας τους αμερικανούς πολίτες σε ελλιπή και στρεβλή ενημέρωση. Κάθε άνοιξη, η ομάδα του Πανεπιστημίου Σονόμα δίνει στη δημοσιότητα έκθεση με τις δέκα σημαντικότερες ιστορίες που λογοκρίθηκαν τη χρονιά που πέρασε. Η τελευταία, αυτή που αναφέρεται στο "Τοπ Τεν" του 1996, περιλαμβάνει τα ακόλουθα θέματα:

1. Ουδείς θεώρησε σκόπιμο να ασχοληθεί με τους κινδύνους που εγκυμονεί το νέο διαστημικό πρόγραμμα της ΝΑΣΑ, και κυρίως η αποστολή του δορυφόρου Τιτάν IV στον Κρόνο: σε περίπτωση ατυχήματος, το ουράνιο που μετέφερε ο δορυφόρος θα απειλούσε με ραδιενεργό μόλυνση ολόκληρη την ανθρωπότητα. Αλλά το δίκτυο NBC συγγενεύει με την Τζένεραλ Ελέκτρικ και το CBS με την Ουεστινγκχάους. Η πρώτη προμηθεύει το 40% της παγκόσμιας πυρηνικής βιομηχανίας, ενώ η δεύτερη κατασκευάζει κινητήρες για πυρηνικούς αντιδραστήρες.
2. Η "Γουόλ Στριτ Τζέρναλ", οι "Νιου Γιορκ Τάιμς" και η "Ουάσινγκτον Ποστ" απέφυγαν επιμελώς να συνδέσουν την πετρελαϊκή εταιρεία Σελ με τα αιματηρά γεγονότα στην περιοχή του Δέλτα του Νίγηρα και τις εκτελέσεις του συγγραφέα Κεν Σάρο Ουίουα και των συντρόφων του.
3. Τα μέσα φρόντισαν να προβάλουν μόνο τις θετικές πλευρές του μισθολογικού νομοσχεδίου της κυβέρνησης Κλίντον, το οποίο είχε την άμεση υποστήριξη και των Ρεπουμπλικανών. Παρέμειναν έτσι "κρυφά" τα άρθρα εκείνα που ακυρώνουν στην ουσία τις πολυδιαφημισμένες βελτιώσεις του νόμου.
4. Τα μέσα ενημέρωσης σχετίζονται στενά με τις περιβόητες εταιρείες δημόσιων σχέσεων και βασίζονται στις πληροφορίες που τους διοχετεύουν, θεωρώντας περιττό να τις ελέγξουν. Με τον τρόπο αυτό βλέπουν το φως ανακριβή ρεπορτάζ, πνίγονται ανεξάρτητες φωνές και διαφημίζονται προϊόντα επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία.
5. Τηλεοράσεις και εφημερίδες επιτείνουν την τάση του υπουργείου Δικαιοσύνης να θεωρεί εγκληματικές ενέργειες μόνο τις δολοφονίες και τις ένοπλες ληστείες. Ετσι δεν διώκονται ποτέ οι βιομηχανίες, παρόλο που οι δικές τους παραβάσεις είναι κατά δέκα έως πενήντα φορές περισσότερες από την εγκληματικότητα "του δρόμου". Το κοινό δεν πληροφορήθηκε, για παράδειγμα, ότι το 1987 πέθαναν πρόωρα 50.000-70.000 εργάτες λόγω της πολύχρονης έκθεσής τους σε τοξικές ουσίες, ενώ οι δολοφονίες της ίδιας χρονιάς δεν ξεπέρασαν τις 21.000.
6. Ενώ το κοινό ενημερώνεται για τις συνεχείς συγχωνεύσεις τραπεζών, πουθενά δεν πρόκειται να διαβάσει για τις σοβαρές επιπτώσεις που θα έχει στο μέσο Αμερικανό αυτή η υπερσυγκέντρωση των τραπεζικών κεφαλαίων στα χέρια του 1% των τραπεζιτών της χώρας.
7. Τα φτωχότερα στρώματα της αμερικανικής κοινωνίας γίνονται αντικείμενο της πιο αισχρής εκμετάλλευσης από γραφεία δανεισμού, ενεχυροδανειστήρια κ.ο.κ. Σε κάποια από αυτά, μια τηλεόραση τριακοσίων δολαρίων κοστίζει τελικά χίλια δολάρια. Ποτέ ωστόσο δεν γράφεται ότι πίσω από τη "βιομηχανία της φτώχειας" κρύβονται τα μεγαλύτερα ονόματα της Γουόλ Στριτ: Φορντ, Σίτιμπανκ, Αμέρικαν Εξπρές κ.ο.κ.
8. Συχνά από άγνοια, τα μέσα δεν ενημερώνουν το κοινό τους για τις εφιαλτικές εξελίξεις στον τομέα της συλλογής πληροφοριών που αφορούν τα ατομικά στοιχεία των πολιτών. Γιγαντιαίες ιδιωτικές και κρατικές βάσεις δεδομένων όχι μόνο "φακελώνουν" τους Αμερικανούς, αλλά, όπως φαίνεται, επιδίδονται και σε αλληλοσυμπληρώσεις χάρη στο ήδη διαδεδομένο κυβερνο-κουτσομπολιό τους.
9. Τα μέσα ενημέρωσης δεν ασχολήθηκαν με το γεγονός ότι για πρώτη φορά έγινε εκτεταμένη χρήση ουρανίου (σε σφαίρες και τανκς) κατά τη διάρκεια της επιχείρησης Καταιγίδα της Ερήμου.
10. Ενώ οι οικονομικές ειδήσεις καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερη θέση στις στήλες των εφημερίδων, πενιχρή έως ανύπαρκτη είναι η αναφορά στους κινδύνους που προοιωνίζεται η συνεχής μείωση των αποθεμάτων του πλανήτη σε ρύζι και δημητριακά.

ΟΙ ΜΕΝ ΚΑΙ ΟΙ ΔΕ

ΙΣΠΑΝΙΑ. Η παραχάραξη των ειδήσεων από έντυπα παγκοσμίου φήμης δεν είναι καθόλου πρόσφατο φρούτο. Στη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, λχ, η συντηρητική διεύθυνση των "Νιου Γιορκ Τάϊμς" είχε πετσοκόψει επανειλημμένα τις -αρνητικές για τους φασίστες- ανταποκρίσεις του εξαίρετου Χέρμπερτ Μάθιους. Χαρακτηριστική έχει μείνει η παραχάραξη των τηλεγραφημάτων του για τη μάχη της Γκουανταλαχάρα (1937), την πρώτη δηλαδή μαζική συμμετοχή του ιταλικού εκστρατευτικού σώματος στο πλευρό του Φράνκο: κατά διαταγήν του βοηθού αρχισυντάκτη Ρέϊμοντ Μακόου, η εφημερίδα αντικατέστησε παντού τη λέξη "ιταλοί/ιταλικά" με το "στασιαστές/στασιαστικά". Οταν ο Μάθιους διαμαρτυρήθηκε, η διεύθυνση του εξήγησε ότι "οι Τάϊμς δε μπορούν να κάνουν έμμεση κομμουνιστική προπαγάνδα".

Β.ΙΡΛΑΝΔΙΑ. Αντιμέτωπες με ένα κατεξοχήν "εθνικό θέμα", οι κιριλέ εφημερίδες του Σίτι σπάνια διστάζουν να βάλουν νερό στο δεοντολογικό κρασί τους. Δυο παραδείγματα είναι αρκετά. Το καλοκαίρι του 1978 ο "Ομπσέρβερ" πολτοποίησε ολόκληρο το ένθετο περιοδικό του, τυπωμένο πριν από το καθεαυτό φύλλο της εφημερίδας, όταν ο αρχισυντάκτης της τελευταίας έκρινε "υπερβολικά τολμηρό" ένα άρθρο της ανταποκρίτριάς του στο Ντέρι, Μέρι Χόλαντ. Το ένθετο ξανατυπώθηκε με το άρθρο "ευπρεπισμένο", χωρίς η συντάκτριά του να ενημερωθεί σχετικά. Μια δεκαετία αργότερα, το Μάϊο του 1988, οι "Σάντεϊ Τάϊμς" παραχάραξαν χονδροειδώς τα ρεπορτάζ τριών δημοσιογράφων τους από το Γιβραλτάρ, προκειμένου να "διαψεύσουν" τις αποκαλύψεις της Thames TV (που, επιπλέον, ανήκε σε ανταγωνιστικό συγκρότημα) σχετικά με το φόνο τριών μελών του IRA από τους κομάντος της SAS.

ΙΡΑΝ. Οι τακτικοί αναγνώστες του "Νιούσγιουϊκ" μάλλον θα ένοιωσαν κάπως παράξενα όταν το Νοέμβριο του 1978 άρχισαν οι αποκαλύψεις για τα "μυστικά κονδύλια" του Σάχη. Σύμφωνα με τον πρώην διευθυντή της υπηρεσίας πρωτοκόλλου του ιρανικού Γραφείου Τύπου, Σιαμάκ Ζάντ, ο επικεφαλής του γραφείου του περιοδικού στην Τεχεράνη, Αρνό ντε Μπογκρέϊβ, είχε τσεπώσει κατά καιρούς διάφορα "φακελάκια" έναντι των υπηρεσιών που προσέφερε με τα δημοσιεύματά του στο αιμοσταγές καθεστώς του απόλυτου μονάρχη. Αλλοι παραλήπτες τέτοιων "δώρων" ήταν ο πολύς Ζεράρ ντε Βιλιέ, ο ακροδεξιός Ρόμπερτ Μός της "Ντέϊλι Μέϊλ" κι ένας ευκαιριακός αναλυτής της διεθνούς επικαιρότητας στους λονδρέζικους "Τάϊμς".

ΝΟΜΠΕΛ. Αξιοσημείωτες επισημάνσεις του περιοδικού Lies of Our Times (12/1992) για το πώς χειρίστηκαν τα "έγκυρα" έντυπα των ΗΠΑ τη βράβευση της ινδιάνας Ριγκομπέρτα Μεντσού από τη Γουατεμάλα με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 1992, σε σύγκριση με την κάλυψη της βράβευσης του Λεχ Βαλέσα (Πολωνία) και της Αούνγκ Σαν (Βιρμανία): "Η "Γουόλ Στρίτ Τζέρναλ", που είχε αφιερώσει μια στήλη κι ένα κύριο άρθρο υμνώντας την Αούνγκ και το Βαλέσα, παραχώρησε μόλις 44 λέξεις για το βραβείο του 1992. Το "Νιούσγουϊκ", που είχε αφιερώσει σελίδες στην `ατρόμητη', `φλογερή' Αούνγκ και την `ηθική δύναμη' του Βαλέσα, έκρινε πως η Μεντσού άξιζε ένα κομματάκι 81 λέξεων, με τον τίτλο `Πάρτα Κολόμβε!'". Οπως και οι "Νιου Γιορκ Τάϊμς", τα δυο έντυπα έδωσαν επίσης έμφαση στις κατηγορίες της γουατεμαλέζικης χούντας κατά της Μεντσού και αποσιώπησαν πλήρως τους αγώνες της τελευταίας, πράγμα αδιανόητο στις προηγούμενες περιπτώσεις.

ΝΕΦΟΣ. Με τον πρωτοσέλιδο τίτλο "Χωρίς φοβερά μέτρα, η Ν.Υόρκη ανακαλύπτει πως ο αέρας της είναι καθαρότερος", ο "Νιου Γιορκ Τάϊμς" παρουσίασαν στις 13/11/92 τα αποτελέσματα μιας έρευνας σχετικά με τα επίπεδα μόλυνσης της αμερικανικής μεγαλούπολης. Το άρθρο έδινε μεγάλη έκταση στο γεγονός της μείωσης του μονοξειδίου του άνθρακα, αποσιωπώντας πλήρως ότι το νέφος της Ν.Υόρκης οφείλεται κατά 80% σε άλλες ουσίες, το επίπεδο των οποίων κάθε άλλο παρά είχε μειωθεί. Εξίσου παραπειστικά ήταν τα γραφήματα που συνόδευαν το άρθρο και τα οποία ταύτιζαν το μονοξείδιο του άνθρακα με το νέφος. Οι ρίζες της παραχάραξης μπορούν να αναζητηθούν στην εκστρατεία του λόμπι των κατασκευαστικών εταιριών για "απελευθέρωση" των κονδυλίων που προορίζονται για κατασκευή δρόμων στην πόλη και, λόγω ρύπανσης, έχουν "παγώσει" κάτω από την πίεση των οικολογικών οργανώσεων.

ΔΙΟΞΙΝΗ. Aκόμα πιο παραπλανητική είναι η στάση της ναυαρχίδας του αμερικανικού τύπου στο πρόβλημα της διοξίνης. Παρουσιάζοντας λχ τα συμπεράσματα μιας 4ήμερης συνεδρίασης της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος (ΕΡΑ) για το θέμα, οι "Νιου Γιορκ Τάϊμς" κατέβαλλαν κάθε δυνατή προσπάθεια να πείσουν πως "η διοξίνη δεν αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για καρκίνο, εκτός από τις περιπτώσεις υπερβολικής έκθεσης σ' αυτήν, μέσα σε εργοστάσια ή σε περίπτωση ατυχήματος" (26/9/92). Στην πραγματικότητα, τα συμπεράσματα της ΕΡΑ κινούνταν στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Αυτό που υπαγόρευσε τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας από την έγκυρη εφημερίδα ήταν οι επενδύσεις της μητρικής της εταιρίας στη χαρτοβιομηχανία, τον κλάδο δηλαδή που κατεξοχήν θίγεται από τη λήψη των προτεινόμενων μέτρων.

ΒΑΛΚΑΝΙΑ. Ηταν 20/1/1992 όταν από τις στήλες της λονδρέζικης "Γκάρντιαν" ο διεθνολόγος Τζόναθαν Αϊαλ εγκαινίαζε τη χορεία των δημοσιευμάτων που επέκριναν την τότε ελληνική εξωτερική πολιτική στα Βαλκάνια: "Η Μακεδονία είναι απομονωμένη και η δυστυχία των Αλβανών στη Σερβία δύσκολα θα μπορούσε να είναι χειρότερη. Ο Σέρβος πρόεδρος είναι βέβαιος ότι θα μπορέσει να ελέγξει το νότο με τη συνεργασία της Ελλάδας. Απέχοντας πολύ από την προώθηση της σταθερότητας, η Ελλάδα, το μοναδικό κράτος της ΕΟΚ στα Βαλκάνια, είναι τώρα με τη θέλησή της συμμέτοχος σ' αυτά τα παιχνίδια". Υστερα από μια επίσκεψή του στην Αθήνα λίγο αργότερα, ωστόσο, ο ίδιος αναλυτής άλλαξε πλήρως απόψεις. Τα επόμενα χρόνια, ως αρθρογράφος της "Γκάρντιαν" και της "Ιντεπέντεντ", ασχολήθηκε κυρίως με την προβολή των ελληνικών δικαίων -αλλά και με την υπεράσπιση των Σέρβων αδελφών μας απέναντι στην "αδικαιολόγητη" δυτική εχθρότητα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Philip Knightley "The first casualty. From Crimea to Vietnam: the war correspondent as hero, propagandist and myth-maker" (Λονδίνο 1975, εκδ. Quartet). Η ιστορία της δημοσιογραφικής κάλυψης των πολέμων του τελευταίου ενάμιση αιώνα, με έμφαση στους λόγους που κάθε φορά υπαγόρευσαν την αποσιώπηση ή την αποκάλυψη των πραγματικών περιστατικών από τα ΜΜΕ του αναπτυγμένου κόσμου. Το συμπέρασμα που προκύπτει από τη λεπτομερειακή ανάλυση 11 συρράξεων και την εμπεριστατωμένη αναφορά σε άλλες 6 είναι σαφές: χάρη στις "υψηλές" διασυνδέεις τους, οι "έγκυρες" εφημερίδες είναι εκείνες που συνήθως "ανακαλύπτουν" τελευταίες τι πραγματικά συμβαίνει...

Mark Achbar "Κατασκευάζοντας συναίνεση. Ο Νόαμ Τσόμσκυ και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας" (εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1996). Το υλικό της ομώνυμης ταινίας περιλαμβάνει ειδικά κεφάλαια για τη συγκρότηση των ΜΜΕ κύρους και τις μεθόδους παραπληροφόρησης που χρησιμοποιούν.

The Progressive. Αριστερό φιλελεύθερο αμερικάνικο περιοδικό με μόνιμες στήλες παρακολούθησης και ελέγχου των μεγάλων ΜΜΕ.

Z Magazine. Το περιοδικό του Νόαμ Τσόμσκι με συχνές αναφορές στα ΜΜΕ και τις μεθόδους παραπληροφόρησης.

Carl Jensen "20 Years of Censored News" (εκδ. Seven Stories Press, Νέα Υόρκη 1997). Απολογισμός 20 ετών λογοκρισίας στα μεγάλα ΜΜΕ από έναν ειδικευμένο μελετητή.


ΔΕΙΤΕ

Σαλβαδόρ (Salvador) του Ολιβερ Στόουν (1985). Ο αιματηρότερος από τους εμφυλίους πολέμους της περασμένης δεκαετίας στην Κεντρική Αμερική, μέσα από τη ματιά ενός αρχικά αμέριμνου βορειοαμερικανού free-lancer. Σαρκαστική η καταγγελία της αδιαφορίας των απεσταλμένων των "έγκυρων" ΜΜΕ ("Γουόλ Στριτ Τζέρναλ", τηλεοπτικά κανάλια) να αναζητήσουν τα πραγματικά γεγονότα, πέρα από τις προκατασκευασμένες "αλήθειες" των επίσημων πηγών.

Το δέντρο, ο δήμαρχος και η βιντεοθήκη (L' arbre, le maire et la mediatheque) του Ερίκ Ρομέρ (1994). Εκπληκτική παρουσίαση των -συχνά αντίρροπων- διαπλοκών ανάμεσα στα ΜΜΕ, τους δημοσιογράφους και τα δημόσια πρόσωπα που αποτελούν το αντικείμενο κάποιου ρεπορτάζ. Κι όλα αυτά, δοσμένα με το γνωστό ανάλαφρο τρόπο του αγέραστου γάλλου δημιουργού!

(Ελευθεροτυπία, 1/2/1998)

http://www.iospress.gr/ios1998/ios19980201a.htm